11 mrt 2013

Restauratie Pieter Lodewijk Kramerbrug (Brug 400)

Brug 400 over het Amstelkanaal in de Amsteldijk wordt momenteel gerenoveerd. De bruggen van Amsterdam kregen aanvankelijk allemaal een nummer. Het is pas later dat ze werden vernoemd naar personen. De PL Kramerbrug is vernoemd naar haar ontwerper en met de kenmerkende bruggenhuisjes waar transformatoren in zitten ook één van de bekendste.

Pieter Lodewijk Kramer (1881-1961) was één van de meest veelzijdige architecten van de Amsterdamse School. Hij bouwde zowel arbeiderswoningen, als duurdere villa’s en in Den Haag is het magazijn van warenhuis De Bijenkorf van zijn hand. Zijn grootste verdienste echter was zijn bijdrage aan het aangezicht van Amsterdam waar hij zo’n veertig jaar verantwoordelijk was voor het ontwerp van alle bruggen van de stad.

Het beeld van Piet Kramer is dat van een excentrieke, flamboyante en onstuimige man vol emotie. Een mooie anecdote is dat hij wel eens ‘s zomers met de fiets door Amsterdam toerde. Hij had dan een bos rozen bij zich, die hij uitdeelde aan mooie dames die hij tegenkwam. De keerzijde was ook dat hij vaak kon uitbarsten in woede om kleine details.

Piet Kramer kwam in 1911 te werken voor Publieke Werken, de dienst die verantwoordelijk was voor de Amsterdamse bruggen en hij zou hier tot 1952 werken. Met de 220 bruggen (waarvan 70 voor het Amsterdamse Bos) die hij in die tijd maakte werd hij wereldrecordhouder bruggen bouwen. Aanvankelijk werkte hij hier als assistent onder esthetisch adviseur Joan van der Meij aan gebouwen, maar toen deze in 1919 vertrok, werd Kramer hoofd architect van de afdeling bruggen. Van der Meij had zich niet kunnen vinden in de reorganisatie van de dienst, waarbij verschillende afdelingen ontstonden met ieder een eigen architect en hij dus minder verantwoordelijkheden kreeg. Kramer had het juist prima naar zijn zin bij de dienst, omdat hij er verzekerd was van een vast inkomen. Hij werkte er slechts een paar dagen per week en daarom kon hij bovendien ook aan eigen opdrachten werken.

Brug 400
Brug 400 was voor Kramer de eerste brug die hij zelfstandig ontwierp. Door de schaarste in bouwmaterialen veroorzaakt door de Eerste Wereldoorlog kon de brug pas in 1922 worden gebouwd, maar deze was feitelijk al in 1917 ontworpen. Het is direct ook één van de meest kenmerkende bruggen in het oeuvre van Kramer.

Kramer was de eerste die in zijn bruggen beeldhouwwerk een prominente en enigszins vrije plaats gaf. Het idee van het totaalkunstwerk, dat één van de belangrijkste hoekstenen van de Amsterdamse School vormt, wordt zo werkelijkheid. Hij ging uit van een synthese van verschillende kunst- en nijverheidsdisciplines. Voor zijn bruggen maakte Kramer veelvuldig gebruik van beeldhouwwerk van Hildo Krop, die bij Publieke Werken een vergelijkbare aanstelling had als Kramer, echter als beeldhouwer verantwoordelijk voor het versieren van alle gemeentewerken. Het beeldhouwwerk op de PL Kramerbrug is dan ook uitgebreid: Aan de zijde van het Amstelkanaal vinden we, onder andere, tweemaal een afbeelding van een ridder met zwaard. Deze zijn in latere literatuur benoemd als Gijsbrecht van Aemstel, verwijzend naar de relatie met de rivier aan de andere zijde van de brug. Het feit dat hij tweemaal terugkomt maakt deze theorie echter minder sterk. Als sluitsteen bovenop de pijlers vinden we vier zeehonden. Ook vinden we nog tweemaal een mannenkop en tevens twee zittende zeerobben aan de uiteindes van de stenen balustrades aan de zijde van de Amsteldijk.

Hoewel de bruggen van Kramer tegenwoordig sterk worden gewaardeerd, was dit in de begindagen minder. Bij de eerste bruggen vond men de oplossingen nog speels en eigenaardig, later was er kritiek op het feit dat er weinig relatie was tussen de constructie en de esthetiek van de brug. Het werk van Kramer werd gezien als slechts decoratief en daarmee een architect onwaardig. De kritiek was niet geheel ongegrond. In de hoedanigheid van bruggenarchitect werkte hij altijd samen met ir. de Graaf, die het constructieve deel van de bruggen ontwierp. Kramer ontwierp slechts het uiterlijk van de bruggen, maar juist de samenwerking tussen de architect, constructeur en beeldhouwer maakt deze bruggen uniek en tot de mooisten van de stad. Ook de plek die Kramer gaf aan het siermetselwerk, -smeedijzerwerk en andere details past binnen deze gedachte. De verschillende materialen hebben elk een eigen functie en plek binnen de totale compositie en zijn tevens elk met een hoge mate van creativiteit tot het uiterste gebracht. Zijn werk zat dan vol romantiek en idealisme, maar zijn manier van werken was daarentegen sterk praktisch en doelgericht. Kramer was zelf ook een begenadigd smid. Hij zich hier in bekwaamd toen hij nog op het bureau van Eduard Cuypers werkte. De volgende quote van Gispen toont een ware bewondering voor zijn kunsten:

“Hij détailleert zelf en als het moet... dan smeedt hij zelf. Als de werkman wat beduusd staat te kijken tegen ingewikkelde vormen en aarzelt bij de uitvoering, gordt de architect het schootsvel aan, gaat achter het aambeeld staan en smeedt den verbaasden kerel een stuk voor, dat de vonken spatten.”

Kenmerkend aan de bruggen van Kramer is dat hij van zijn creaties meer trachtte te maken dan slechts een middel om een obstakel te overkomen. De bruggen werden ontworpen als prettige en sierlijke verblijfsplaatsen. Zo is er vaak ruimte voor bankjes, kleine pleintjes en is er aan groen gedacht. Maar wellicht het meest herkenbaar zijn de brughuisjes die Kramer regelmatig toevoegde. Hierin kregen uitéénlopende functies een plek. In het ontwerp van de brug 400 werden het transformatorhuisjes, maar in latere ontwerpen kwamen er kleine bedrijfjes of kiosken in.



Renovatie
De renovatie van brug behelst vooral het vervangen van de constructie die gemoderniseerd moet worden om het huidige verkeer aan te kunnen. Dit houdt onder andere in dat het metselwerk in de pijlers wordt vervangen voor beton. Het gaat echter alleen om het metselwek dat voor de interne constructie zorgde. Daaromheen wordt het siermetselwerk weer in oude staat hersteld. Tevens wordt het brugdek onzichtbaar verlengd, waarmee nieuwe brughoofden verder weg van het water voor verbeterde drukvang zorgen. Van de renovatie zal echter niets voor het oog zichtbaar zijn.

De restauratie is al aardig op gang, men is momenteel bezig de granieten elementen terug te plaatsen. Ook kan op het Flickr account van DIVV worden bijgehouden hoe de restauratie van het smeedijzerwerk van het hek vordert.

Het ontwerp van de brug behelsde niet alleen de brug zelf. Ook de landhoofden aan de Amsteldijk met bomen van waaraf in alle rust naar voorbijgaande bootjes op het water kan worden gekeken, hoorde bij het ontwerp. Ook deze bomen worden uiteindelijk weer op de oude plaats teruggebracht. Tenslotte worden de brughuisjes ook gerestaureerd.



Het filmpje hieronder van DIVV toont de geplande renovatie.




View Larger Map

Zie ook:
- Voortgang renovatie DIVV
- Meer informatie over het project op amsterdam.nl

Bronnen:
- Kohlenbach, B. (1994), Pieter Lodewijk Kramer, Architect van de Amsterdamse School, V+K publishing
- Boer, W. De en Evers, P. (1983), Amsterdamse bruggen. 1910-1950, Amsterdamse Raad voor de Stedebouw
- Informatie op de site van Amsterdam.nl

Foto's
- Historische foto: Beeldbank Stadsarchief
- Piet Kramer: Ons Amsterdam 1970
- Gijsbrecht van Aemstel & foto brug: Wikipedia
- Voortgang renovatie: SPQA Amsterdam
- Schema renovatie: Amsterdam.nl

Geen opmerkingen:

Een reactie posten