De school in Het Schip van Michel de Klerk [UPDATE]

Michel de Klerk ontwierp tussen 1917 en 1919 het gebouw dat we tegenwoordig kennen als Het Schip. Het staat bekend als één van de hoogtepunten van de Amsterdamse School beweging, maar een deel van het bouwwerk is niet het ontwerp van de Klerk. Aan de Oostzaanstraat zit halverwege een school, welke te herkennen is aan de donkerderde bakstenen in de gevel. Deze school is op een even merkwaardige als fantastische manier geïntegreerd in de rest van het bouwwerk. Ook het verhaal achter de school is bijzonder te noemen. Hoewel het ontwerp van dit deel wel van de Klerk is, heeft hij deze uiteindelijke situatie echter zelf nooit meegemaakt.

Enkele dagen na het verschijnen van dit bericht is bekend geworden dat binnenkort een intentieovereenkomst wordt getekend waarin verschillende partijen de intenties uitspreken zich in te zetten voor de ontwikkeling van de school tot museumruimte.

Lees verder over de bijzondere geschiedenis van de school en het proces tot het huidige bouwwerk.

De school aan de Oostzaanstraat stond al op deze locatie voordat de Klerk aan zijn ontwerp begon. De school is waarschijnlijk gebouwd tussen 1913 en 1914 door een architect van Publieke Werken. De tekening van de gevel toont een zeer traditionele gevel met eclectische invloeden. Het bouwwerk bestaat verder uit drie volumes, waarvan het middelste enigszins lager is. Erg lang heeft de school in deze hoedanigheid niet bestaan.

Michel de Klerk kreeg in 1917 de opdracht van Eigen Haard om de rest van het perceel te bebouwen met een blok met 102 arbeiderswoningen. Hij heeft daarbij echter niet de opdracht gekregen om ook de school op te nemen en uit te breiden. Wel had hij daar ideeën over, getuige enkele schetsen en een uitgewerkte perspectieftekening die hij maakte. Aan de ontwerpen is te zien dat hij de geringere hoogte van de school niet goed vond passen bij de hoogte van zijn blok (zie ook onderaan het artikel). Hij ontwierp een extra verdieping boven de school en enkele aanpassingen aan de gevel. De school was echter eigendom van de gemeente, een totaal andere instelling dan Eigen Haard en hier had men er geen oren naar om de schetsen tot uitvoer te brengen. De uitvoering was duur en er was niet voldoende ruimtegebrek om een dergelijke uitbundige verbouwing te rechtvaardigen. Om de overgang tussen de school en zijn eigen gebouw toch minder abrupt te maken, kwamen er twee ronde uitstulpingen aan beide zijdes die over de school heen hingen. Bij enkele latere foto’s zien we echter dat er rond deze tijd toch enkele veranderingen aan de gevel zijn doorgevoerd. Zo is het dak aangepast tot een brede, met hout beklede rand. Of dit naar ontwerp van de Klerk is geweest is niet bekend. De daadwerkelijke ruimtelijke uitbreiding bleef bij de schetsen die de Klerk maakte.

Het Schip is gebouwd tussen 1919 en 1921. Twee jaar later, in november 1923 overleed de Klerk aan een longontsteking. De Klerk werd in zijn eigen tijd al veel geprezen en zijn plotselinge overlijden op 39 jarige leeftijfd ging als een schok door de architectenwereld. Toen tussen 1924 en 1925 de school uiteindelijk toch is uitgebreid werden de oude schetsen van de Klerk weer uit de kast gehaald en is het gebouw geworden zoals we dat tegenwoordig kennen. Naar verluid heeft onder andere JF Staal zich hard gemaakt voor de realisatie volgens het ontwerp van de Klerk om zijn vriend en collega te eren. Ook is volgens zijn ontwerpen het uiterlijk van de school verder versoberd. Zo is een onderste natuurstenen rand vervangen voor bakstenen in de zelfde kleur als die welke gebruikt zijn voor Het Schip en zijn de versieringen in de gevel van natuursteen en afwijkende bakstenen donkerder gemaakt. Als men goed kijkt ziet men deze afwijkende stenen echter nog zitten. Ook zijn de kozijnen vervangen voor nieuwe met de voor de rest van het gebouw zo kenmerkende roedeverdeling. Tot slot is ook de deur van de school aangepast en zijn enkele beeldhouwwerken van Hildo Krop toegevoegd. In het gebouw hebben verschillende scholen gezeten, maar de toenmalige school heette De Veulens, hiernaar verwijzen de paardenkoppen in de gevel. Ook aan het interieur is het één en ander veranderd. Zo is een trap uit de tijd van deze verbouwing met een originele trapleuning en houten decoraties tegenwoordig nog aanwezig.

Inmiddels is in het gebouw basisschool De Catamaran gevestigd. Deze school heeft plannen om te verhuizen naar de nieuwe buurt in de Houthavens. In 2001 heeft stadsdeel Westerpark het gebouw aangeboden aan het Woningbedrijf Amsterdam. CASA Architecten heeft toen een haalbaarheidsstudie uitgevoerd naar de mogelijkheden van herbestemming bij een eventuele leegstand. Deze overdracht is uiteindelijk niet doorgegaan en de school is nog steeds in eigendom van het stadsdeel. Inmiddels is Museum Het Schip in het postkantoor van het gebouw gevestigd en nu de school plannen heeft te verhuizen, is er ruimte voor een uitbreiding van het museum.

[UPDATE]
Op 12 juli wordt een intentieovereenkomst getekend tussen Museum Het Schip, woningcorporatie Eigen Haard, de Amsterdamse Federatie van Woningcorporaties en Stadsdeel West om de school te ontwikkelen tot museumruimte. De school zal hiervoor worden overgedragen aan Eigen Haard dat ook de rest van het complex in bezit heeft. Hierbij zal het museum de school huren van de corporatie. In de nieuwe museumruimte zal de nadruk worden gelegd op de verschillende facetten van de Amsterdamse School.

Zie voor een recenter artikel over de renovatie van het Schip hier:
Restauratie Het Schip van Michel de Klerk

Bronnen:
- S. Johannisse, Bock, M, 1999, Michel de Klerk, Bouwmeester en tekenaar van de Amsterdamse school 1884-1923
- Stissi, V, 2007, Amsterdam, het Mekka van de volkshuisvesting Sociale woningbouw 1909-1942, 010 publishers
- CASA Architecten, 2001, Het Schip, haalbaarheidsonderzoek 2001, gevonden op: casa-architecten.nl
- Vastgoedmarkt.nl


Afbeeldingen:
- Foto: SPQA Amsterdam
- Tekening gevel: Archief Publieke Werken, via CASA Architecten
- Historische foto's: Beeldbank Archief Amsterdam
- Schetsen Michel de Klerk: NAi, via S. Johanisse