Singel 46-48 Amsterdam (Adriaan Moen)

Aan het Singel, tegenover de Lutherse koepelkerk staat een onopvallend klein Amsterdamse School pand. Het is inmiddels een rijksmonument en is ontworpen door Adriaan Moen, een redelijk onbekend gebleven architect. In 1920 kreeg hij de opdracht voor het ontwerpen van een confectiefabriek (naaiatelier) voor de firma N.V. Nederlandsche Confectiefabriek v/h A. Cohen & Co, voor velen waarschijnlijk beter bekend als de Necofa.

A. Cohen & Co
In 1893 begon de joodse ondernemer Asser Cohen samen met zijn zwager Nathan Loeb een engros-confectiebedrijf in Amsterdam, A. Cohen & Co. Het was een firma in grootschalige productie en handel van vooral kleding. De zaken liepen goed en in 1917 komt er een extra fabriek in Amersfoort bij, hier zijn de lonen goedkoper. Maar ook in Amsterdam worden de productiefaciliteiten uitgebreid. Het bedrijf bezat al de panden aan de Roomolensteeg en Singel 48 en omdat nu het hoekpand ertussen, Singel 46, ook was aangekocht, wilde men alles tot één geheel verbouwen. In het gebouw zal zich naast productie ook het magazijn van de firma bevinden, van waaruit men snel alle detailhandelaren in de stad kan bereiken.

Inmiddels is de zoon van Nathan, Ernst Loeb directeur. Hoewel zijn beleid later tot het faillisement van het bedrijf zou leiden, was hij een begaafd amateur fotograaf en later bekend geworden als medeoprichter en bestuurslid van de Nederlandsche Club voor Fotokunst (NCvFK). Ook schreef hij voor het blad “De Camera”. Hij wordt omschreven als kunstzinnig en hoewel de rest van de directie een gebouw in “oude stijl” voorstond, is hij het die besluit toch voor een modern uiterlijk te kiezen. Hij vraagt in 1918 Adriaan Moen als architect voor het pand.



Adriaan Moen
Moen werd geboren in 1879 in Amsterdam als zoon van een architect, en heeft in 1908, toen zijn vader overleed, het familiebedrijf overgenomen. Moen bezocht de 3-jarige HBS en vervolgde zijn studie aan het Rijksmuseum te Amsterdam en onder KPC de Bazel. Naast architect was Moen vooral redacteur voor diverse tijdschriften en bestuurslid van architectuurgenootschappen. Zijn grootste succes behaalde hij met gebouwen voor de winkelketen Gerzon. Gerzon was actief door heel Nederland en was op warenhuisgebied rond 1920 één van de grote spelers op de markt naast de inmiddels nog overgebleven namen van De Bijenkorf, de V&D en Peek & Cloppenburg. Moen ontwierp voor Gerzon de meeste van de gevels van de verschillende filialen, waaronder dat op de Kalverstraat uit 1917, waar nu (2012) modeketen ZARA in zit. Ook bouwde hij voor Gerzon het hoofdkantoor aan het Singel/ Spuistraat in twee fases tussen 1922 en 1927. Hier is tegenwoordig het hotel NH City Centre te vinden. Via de gebroeders Gerzon kwam Moen in contact met Loeb.



Het ontwerp
De directie van A. Cohen & Co. had Moen aanvankelijk gevraagd om het nieuwe pand Singel 46 te slopen en opnieuw op te bouwen in de stijl van het pand op nummer 48 en vervolgens aan te laten sluiten op het pand aan de Roomolensteeg, maar door de verschillende verdiepingshoogtes in de drie panden, bleek dit erg kostbaar. In plaats hiervan zijn beide panden aan het Singel opnieuw opgebouwd en werd de verdiepinghoogte van het derde pand aangehouden. Dit laatste pand mocht haar oude gevel behouden en de inmiddels dichtgemetselde raamopeningen werden ook weer in oude staat hersteld. Moen wilde graag alles wat behoudenswaardig was restaureren. Zo wordt ook een majestueuze gebeeldhouwde eikenhouten trap gerestaureerd en opnieuw geplaatst, evenals enkele monumentale binnendeuren.

Voor de gevel kiest Moen voor een moderne gevel met Amsterdamse School elementen. De gevel wordt in twee symmetrische delen gesplitst door een opvallende verticale driehoekige erker met hieronder de entree, welke wordt geflankeerd door smeedijzeren lampen. In de erker zitten boven elkaar steeds kleine kantoren. De hoek van het pand krijgt een soort bakstenen harmonica over de hele hoogte, een stijlkenmerk dat Moen vaker gebruikte in zijn gebouwen. Voor glas in lood wordt Willem Bogtman gevraagd en op de gevel komt zowel aan de Singel- als Roomolensteegzijde met siersmeedijzeren letters de naam van het gebouw en de firma te staan, vervaardigd door de firma Winkelman en van der Bijl. In zijn bespreking van het project in het Bouwkundig Weekblad is Moen zeer te spreken over het uiteindelijke resultaat.



Het vervolg
Een lang leven is het bedrijf niet beschoren, want in 1922, enkele jaren na de oplevering van het pand, gaat het bedrijf failliet. Loeb wordt in 1924 gedwongen af te treden en in 1926 gaat het bedrijf verder als Necofa. Na de herstart kent het bedrijf weer een flinke groei. In 1929 wordt het pand verbouwd, vanwege ruimte gebrek. Op de latere foto is te zien dat het smeedijzerwerk is verwijderd en de bovenste verdieping is verbouwd, waarbij de driehoekige erker naar boven is verlengd. Net als voor vele joodse winkeliers en warenhuizen, betekent de tweede wereldoorlog helaas een definitief einde voor het bedrijf. Wanneer het precies is opgedoekt is mij niet bekend, maar het bedrijf zette tot 1942 nog advertenties in de kranten, waarin het een oproep deed voor nieuwe medewerkers.

Na de oorlog is het pand overgenomen door de Rijkspostspaarbank. Over deze periode is niet veel bekend, maar in 1976 is het pand gekraakt. Het maakt aan het begin van de jaren ’80 deel uit van de inzet waarmee tijdens de hevige krakersrellen de woningnood wordt aangekaart. Het pand is één van de eerste voorbeelden geweest waar de krakers ook een sociale functie aan de oude panden gaven. Singel 46 werd naast woonhuis ook een buurthuis. Een affiche uit een pamflet herinnert hier aan (Fagel en van der Sluis waren in die tijd beruchte speculanten). Vandaag de dag zit het pand vol met kleine bedrijven als Jonge Sla, On File, De Werkelijkheid en de Nationale Stichting ter Bevordering van de Vrolijkheid.


View Larger Map

Bronnen:
- Moen, A., 1921, Bouw Singel 46|48 Hoek Roomolensteeg, in: Bouwkundig Weekblad
- International Institute of Social History, iisg.nl en iisg.nl
- Hendriksen, A., 2005, Ernst Loeb, gevonden op: depthoffield.eu

Afbeeldingen:
- Foto kleur: SPQA Amsterdam
- Foto's interieur en entree en bouwtekeningen: Bouwkundig Weekblad
- Advertentie: Nieuw Israelitisch Weekblad 07-03-1930
- Historische foto's gebouwen: Beeldbank Stadsarchief Amsterdam
- Pamflet kraakbeweging en Portret Adriaan Moen: International Institute of Social History