Jan Kuyt, huisarchitect van Vroom & Dreesmann (V&D 125 jaar)

Het is vandaag 125 jaar geleden dat Willem Vroom en Anton Dreesmann gezamenlijk de Acte van Oprichting ondertekenden die een samenwerking inluidde om een winkel in manufacturen (kleding) te beginnen aan de Weesperstraat. Hoewel zij beiden afzonderlijk al een eigen zaak hadden was deze nieuwe gezamenlijke winkel, die zijn deuren uiteindelijk opende op 21 mei, het begin van wat uitgroeide tot het huidige concern dat inmiddels 62 filialen telt.

Bovendien was Vroom & Dreesmann verantwoordelijk voor het eerste moderne warenhuis van Nederland. Op het perceel tussen het Rokin en de Kalverstraat lieten zij precies 100 jaar geleden een groot magazijn bouwen.

De zaken liepen al snel zo goed dat er overal in het land filialen ontstonden. In de jaren ’20 en ’30 was er één achitect verantwoordelijk voor de architectuur van deze warenhuizen. Jan Kuyt, die kan worden gezien als de huisarchitect van de V&D, ontwierp de gevels van de winkels die nu nog steeds het aanzicht van het bedrijf bepalen.

Vroom en Dreesmann, manufacturen
Het succes van de keten is in eerste instantie vooral te danken aan Anton Dreesmann die met zijn strategie van “lage, doch vaste prijzen, uitsluitend a contant zonder enige korting” een grote vaste klantenkring opbouwde. Ondanks deze lage prijzen, die hij kreeg door het uitsluiten van tusenhandelaren, maakte hij toch veel winst door de grote aantallen waarin hij zijn waar verkocht kreeg. Deze formule gaf hij door aan zijn goede vriend (en later zwager) Willem Vroom en andere familileden. Door het gezamenlijk inkopen voor de in 1890 inmiddels vijf zaken, kon men nog grotere kortingen bedingen. De winkels werden in eerste instantie steeds vergroot door aanliggende panden aan te kopen. Ook werden er steeds meer verschillende producten verkocht, waardoor het eigenlijk geen manufacturenzaken meer waren.

De zaken liepen inmiddels zo goed dat Vroom & Dreesmann in 1912 hun eerste warenhuis lieten bouwen door FMJ Caron. Deze architect was al eerder verantwoordelijk voor de verbouwing van het pand aan de Weesperstraat en was één van de belangrijkste vertegenwoordigers van de Art Nouveau in Amsterdam. Deze moderne uitbundige stroming was populair onder winkeliers, omdat de decoratieve sierlijkheid de winkels deed opvallen temidden van andere panden.
Het pand was zeer modern met allerlei indrukwekkende installaties, zoals een lift, een glazen dakkoepel, electrisch licht en een eigen telefooncentrale voor het verwerken van bestellingen. Caron heeft voor V&D meerdere panden ontworpen. Niet alleen in andere steden, maar ook een ander filiaal aan de Vijzelgracht , voordat men vanaf 1930 voor de modernisering van de panden overstapte op een andere architect: Jan Kuyt.

Het eerste ontwerp dat Kuyt voor de firma verbouwde was het filiaal aan het Spui in Den Haag.
Langzaam maar zeker ontstond een eigen, unieke stijl die het houdt midden tussen twee stijlen. Hij gebruikte zowel de rondingen, bijzondere composities en detailering van de Amsterdamse School als de reusachtige raampartijen van de Nieuwe Zakelijkheid. Enkele elementen die vaker terugkomen zijn de grote glazen gevels in een omkadering van bakstenen vlakken boven een begane grond van natuursteen. Aan de zijdes zorgen verticale (vaak ronde) accenten en torens voor een spanning in de compositie.

Jan Kuyt kreeg in 1931 de opdracht om het warenhuis aan het Rokin/ Kalverstraat uit te breiden en te moderniseren. Hij ontwierp een grote moderne uitbreiding met een grote glazen gevel aan zowel het Rokin als de Kalverstraat en verticale accenten en een toren aan de Rokin zijde. Uiteindelijk werd van het plan slechts de meest oostelijke helft gebouwd. Een deel van de oude gevel van Caron is vandaag de dag nog steeds te zien

Enkele bijzondere details van het gebouw zijn het smeedwijzerwerk aan de deur en het beeldhouwwerk aan de basis van het ronde volume, beide aan de Rokin zijde. Het beeldhouwwerk toont een afbeelding van Maximiliaan I die in 1489 Amsterdam het recht geeft om de keizerskroon boven het wapen van de stad te voeren.

Jan Kuyt (1884-1944)
Jan Kuyt was een Amsterdamse katholieke architect die zijn opdrachten voornamelijk kreeg van katholieke instellingen en ondernemers. Zo kwam ook de relatie met de eveneens katholieke heren Vroom en Dreesmann tot stand.

Later ontwierp Kuyt ook de filialen in Dordrecht (1931), Maastricht (1932), Haarlem (1933), Utrecht (1934), Amersfoort (1934) en Enschede (1939). Het grootste filiaal was dat in Haarlem, dat uiteindelijk ook zijn meesterwerk zou worden.

Kuyt werd door zijn vele opdrachten voor de winkelketen, vooral beeldbepalend in de ontwikkeling van warenhuizen, maar hij heeft ook vele andere gebouwen ontwerpen. In Amsterdam Zuid bouwde hij woningen in de Stadionbuurt voor de katholieke woningbouwvereniging Dr Schaepman en de Fordfabriek aan de Hemweg in Amsterdam. Één van zijn meest karakteristieke werken is een kerkje in Halfweg, welke men kan zien als men met de trein naar Haarlem reist. Deze Onze-Lieve-Vrouw-Geboortekerk uit 1929, welke overigens door zijn slechte staat met sloop bedreigd wordt, is een bijzonder voorbeeld van kerkbouw in Amsterdamse School stijl.

Voor een (veel) uitgebreidere geschiedenis van het warenhuis kan ik het artikel van Philippe Hondelink, expert op het gebied van de geschiedenis van de V&D, aanraden, welke hij schreef voor het Aprilnummer van het tijdschrift Ons Amsterdam.

Bronnen
- Hondelink, P. (2012) Volkszaakje groeide uit tot warenhuis in Ons Amsterdam
- Hondelink, P. (2011) De Bakermat van V&D, gevonden op Oneindig Noord Holland
- Rossem, V. Van (2009) Francois Marie Joseph Caron (1866-1945) in Binnenstad, gevonden op de site van de VVAB
- Architectuurcentrum Twente (2007) Een warenhuis dat werkt, Over Jan Kuyt, huisarchitect van V&D, Gemeente Enschede
- Wikipedia V&D

Afbeeldingen
- V&D Rokin: Beeldbank Stadsarchief Amsterdam
- Tekening Caron: Beeldbank Stadsarchief Amsterdam
- Tekening Kuyt: Architectuurcentrum Twente