Grand Hotel Centraal / Carlton Hotel van GJ Rutgers

In 1928 waren de Olympische spelen in Amsterdam. Dit was voor iedereen een grote gebeurtenis en er moesten maatregelen getroffen worden om het evenement te accomoderen. De sportfaciliteiten werden ingepast in de plannen van de aanleg van de nieuwe buurt in het zuiden van de stad, Plan Zuid, maar in de binnenstad rezen nieuwe hotels uit de grond, bedoeld om de stad voor te bereiden op de vele toeristen. Op de Vijzelstraat moest het grootste en meest luxueuze hotel van de stad komen, het Grand Hotel Centraal. Er werd in 1922 een prijsvraag uitgeschreven, waar verschillende gerenomeerde architecten op inschreven, maar Gerrit Jan Rutgers won, mede doordat het ontwerp bij KPC de Bazel, verantwoordelijk voor de welstand van de nieuwe Vijzelstraat, zo gecharmeerd was van het ontwerp. Het ontwerp werd uiteindelijk toch enigszins aangepast: er moest een verdieping vanaf zodat het gebouw niet hoger zou zijn dan de naastgelegen Munttoren.

Rutgers ontwierp een kolos van een gebouw dat bestond uit een huid van rode bakstenen en graniet op een betonconstructie van in totaal zes verdiepingen. Onderin kwam een laag met winkels die van onder een arcade bereikbaar waren, zoals door de Bazel geëist. Daarboven kwam de eigenlijke ontvangstruimte van het hotel met een grote hal, de verschillende eet-, feest- en cocktailzalen en de dienstvertrekken. Daar weer boven waren vier verdiepingen met ieder 38 kamers. Het werd toen als zeer luxueus gezien dat alle kamers een badkamer hadden. Ook hadden alle kamers een telefoon, hetgeen het niet alleen zeer luxueus, maar ook zeer modern maakte. Verder waren er centrale verwarming, warm- en koelwater aansluiting en een “electrisch gedreven mechanische ventilatie-inrichting”. Er kwamen twee entrees naar het hotel aan het Singel en aan de reguliersdwarsstraat. De huidige entree aan de Vijzelstraat is van latere datum.

Hoewel Rutgers de regie kreeg over het gehele deel tussen de Singel de Herengracht, zou het gebouw in twee fases worden gebouwd. De eerste fase bestond uit tweederde van het kavel en vormde een poort over de Reguliersdwarsstraat. Later zou de “annex” volgen tot aan de Herengracht. Hoewel de beide delen uiteindelijk van elkaar verschilden, zou in 1925, bij het indienen van het ontwerp, de overgang toch geslaagd genoemd worden door collega JP Mieras. Niet iedereen was overigens tevreden over het ontwerp. JM van Hardeveld schreef in het Bouwkundig Weekblad dat het niet Rutgers zijn beste werk was. Vooral de monumentaliteit op deze plek was niet geslaagd. Uiteindelijk is het latere deel toch minder uitdrukkelijk uitgevoerd.

Het beeldhouwwerk van Theo Vos moest het internationale karakter van de Olympische Spelen laten zien en is zeer uitgebreid. We zien beeldengroepen die de verschillende culturen, werelddelen en landen verbeelden.

Bijzonder is echter dat ondanks de voor die tijd moderne Amsterdamse School buitenkant, binnenshuis voor een zeer behoudende stijl werd gekozen met veel Lodewijk XIV invloeden. Hier en daar toch vermengd met enkele Art-Déco elementen.

Met de bouw werd begonnen in 1925 en was gereed in 1928. Tijdens de bouw ging de opdrachtgever, de NV Grand Hotel Centraal failliet, waarna het project werd overgenomen door dhr Carlton, naar wie het hotel uiteindelijk vernoemd is. Nog in het jaar van opening bleek de capaciteit te klein en werd toch de extra verdieping aan het hotel toegevoegd, ontworpen door Gerrit van Arkel en HJ Breman in 1928-1929. Onduidelijk is hoe het komt dat de eerder niet toegestane verdieping, later alsnog door de keuring is gekomen.

In 1943 stortte een Britse bommenwerper neer vlak achter het gebouw, waarbij niet alleen een groot aantal woningen aan het Singel, maar ook een deel van het hotel verwoest raakte: precies op de scheiding van het hoofdgebouw met de annex. Op deze plek heeft Jan Wils na de oorlog een nieuw gedeelte aan het hotel gebouwd, maar van de uiteindelijke oplossing die Rutgers had gekozen als overgang tussen de twee delen, is helaas weinig meer over dan een onhandig ogende uitstulping.

GJ Rutgers
Gerrit Jan Rutgers is geboren in 1877. Vanaf 1897 begon zijn carriëre bij verschillende architectenbureaus in Gelderland, voordat hij in 1912 naar Amsterdam verhuisde. Van 1914 tot 1919 was hij in dienst van de Dienst Publieke Werken waar hij onder andere enkele scholen heeft ontworpen (Zocherstraat). Een bijzonder gebouw uit die tijd is het Hoofdgebouw Gemeentelijke Telefoondienst aan het Singel/ Herengracht, dat hij samen met Marnette ontwierp. Hierna heeft Rutgers een eigen bureau opgericht. Zijn uiteindelijke succes lag in de vele woningbouwblokken en villa’s die hij in Amsterdam Zuid bouwde. Hoewel hij voornamelijk opdrachtgevers had uit de rijkere klassen, heeft hij ook enkele sociale woningbouwblokken ontworpen. Samen met architecten Westerman en Warners was hij één van de meest productieve architecten van de Amsterdamse School, hoewel zijn werken over het algemeen minder uitbundig waren dan die van de bekendere collega’s.

Na het Carlton hotel is voor Amsterdammers waarschijnlijk het woningen complex aan het Roelof Hartplein (1922-1923) het meest bekend. Het café Wildschut, op de begane grond, met het oorspronkelijke interieur straalt nog steeds sfeer van vroeger tijden uit.

Veel monumentale gebouwen heeft Rutgers niet ontworpen, maar direct na het succes van het Carlton mocht hij zijn kunsten nog eens aan een hotel besteden. De veel minder monumentale en uitbundig ontworpen uitbreiding van het Hotel American aan de Leidsekade laat voortekenen zien van zijn latere werk, dat veel soberder van karakter is.

[UPDATE]
Tot slot nog een achteraf gevonden foto die duidelijk de ravage toont van het neerstorten van het vliegtuig tijdens de Tweede Wereldoorlog. De brand was een zeer indrukwekkende gebeurtenis en de grootste stadsbrand van na de Gouden Eeuw.


Afbeeldingen:
- Tekeningen: GJ Rutgers in Bouwkundig Weekblad
- Historische foto's: Beeldbank archief Amsterdam
- Foto WOII: BeeldbankWO2.nl
- GJ Rutgers: NAi
- Foto beeldhouwwerk Azië: SPQA Amsterdam

Bronnen:
- Het hotel op Rijksmonumenten.nl
- De Wikipedia pagina over het Carlton hotel
- Een biografie op de site van het NAi
- Hardeveld, JM van, 1925, “De tweede Vijzelstraat bebouwing”, Bouwkundig Weekblad
- Mieras, .JP 1925, “Bij het ontwerp van het Grand Hotel Centraal aande Vijzelstraat te Amsterdam” Bouwkundig Weekblad
- Rutgers, Gerrit Jan – architect, iisg.nl, (oorspronkelijke herkomst onbekend)