Het Stadsdeel Centrum heeft in 2009 de UvA een vergunning verleend om de twee gebouwen te slopen, maar na vele protesten van onder meer het Bureau Monumenten & Archeologie (BMA), Erfgoedvereniging Heemschut, Cuypersgenootschap, de VVAB en omwonenden, is deze vergunning weer ingetrokken. De Universiteit heeft zich steeds star opgesteld in deze kwestie, maar is nu toch overstag gegaan om het belang van behoud van de monumenten mee te nemen in haar besluit. Naast het feit dat het voor de stad Amsterdam aantrekkelijk is om een universiteit te hebben waarbij de relatie met de historische binnenstad van essentieel belang is, is het ook voor de verschillende monumentenorganisaties goed nieuws dat de UvA bereid is dergelijke stappen te nemen.
Het Binnengasthuisterrein is één van de oudste complexen van Amsterdam. Hoewel de bebouwing in de loop der tijd is vernieuwd en er geen gebouwen staan van voor 1870, is het ensemble als geheel bijzonder en vertelt het een verhaal over de vroegste structuur en geschiedenis van de stad.
Klik op “lees meer” om meer te weten te komen over de geschiedenis van het Binnengasthuis en wat voorafging aan de strijd om het Binnengasthuisterrein.
Het Binnengasthuisterrein is begonnen als twee nonnenkloosters in de tijd dat Amsterdam slechts bestond uit de bebouwing die nu binnen de grachtengordel ligt. In de middeleeuwen waren er geen echte ziekenhuizen, maar ging je naar het klooster als je iets had waarvoor je behandeld moest worden. Na de Alteratie van 1578 zijn de meeste kloosters opgeheven en kregen andere functies, zoals het Ceciliënklooster en het Catharinaklooster die het Princenhof werden (het latere stadhuis van Amsterdam). Zo ook hier, waar het Oude en Nieuwe Nonnenklooster in 1582 werden verbouwd tot het St Pietergasthuis, welke later het Binnengasthuis is gaan heten. De naam Binnengasthuis slaat op het feit dat er ook een Buitengasthuis was, buiten de muren van de stad. De gasthuizen waren voor de armen. Wie geld had, liet een dokter aan huis komen. Deze situatie werd er in de loop der jaren niet beter op en vooral in de negentiende eeuw was de situatie in het gasthuis legendarisch abominabel. Zowel de erbarmelijke toestanden waarin patiënten verkeerden als de onpraktische werkomgeving voor de verzorgers is veel beschreven. Het ziekenhuis werd een ziekenhuis voor vooral armen, je ging hier alleen heen als je een plaats in het Prinsengrachtziekenhuis (1857) of Burgerziekenhuis niet kon betalen.
De huidige overgebleven historische bebouwing stamt uit de periode tussen 1870 en 1914, toen het complex is verbouwd tot modern ziekenhuis. Hiervan is nog een tiental gebouwen over. Rond 1980 was het ziekenhuis dermate uit zijn voegen gegroeid, dat de locatie in de binnenstad niet meer voldeed. Het ziekenhuis ging in 1981 op in het AMC in Zuidoost, welke nog steeds verbonden is met de UvA.
Het historische complex is recenter aangevuld met enkele moderne gebouwen. In deze laatsten zitten onder andere sociale woningen en een kantine van de universiteit.
Uniek
Het gehele Binnengasthuisterrein is benoemd tot Rijksmonument, maar wat maakt het gebied nu zo uniek en behoudenswaardig?
Uit het rapport van de BMA: “[Het] huisvest een 19de-eeuws ziekenhuiscomplex, een zeldzaamheid waar vele befaamde Amsterdamse architecten hun bijdragen aan hebben geleverd. Ten tweede is ook de bijzondere structuur uniek, ontstaan door een geïsoleerde ligging als gevolg van een gesloten bebouwingsrand waarbinnen de gebouwen zijn ingepast in combinatie met groenstructuren. De historische bebouwing in het gebied is sociaal-cultuurhistorisch en architectuurhistorisch van nationaal historisch belang en dient derhalve bewaard te blijven."
Het is het ensemble dat in de basis nog steeds de structuur van de twee kloosters heeft (wanden van bebouwing rondom hoven), waarbij de architectuur de omringende openbare ruimte creeërde en de geschiedenis van het geheel dat het tot een uniek geheel maakt. Ook Joan van der Meij heeft een bijdrage geleverd met het administratiegebouw/ kinderkliniek.
De gebouwen waar de kwestie om draait zijn de Tweede Chirurgische Kliniek (1897) en het Zusterhuis (1900), beide ontworpen door F.W.M. Poggenbeek (1860-1922).
De Tweede Chirurgische Kliniek was de plek waar operaties plaatsvonden. Bijzonder is hier de nog bestaande oude snijzaal. Op de kaart is dit gebouw met groen aangegeven, maar zie ook de foto boven het artikel.
Het Zusterhuis was de locatie waar verpleegster op het terrein verbleven. Het vormt het poortgebouw vanaf de Kloveniersburgwal. Het deel dat voor sloop in aanmerking kwam is met rood op de kaart aangegeven en is het deel aan de Nieuwe Doelenstraat.. Zie ook de GoogleMaps gadget onder het artikel.
De eerste plannen voor de aanpassingen dateren uit 1997. De UvA had besloten dat het niet tevreden was met de verspreiding van de verschillende faculteiten en gebouwen. Er werd bepaald dat alle activiteiten zouden worden geclusterd in vier campussen, waarvan het BG terrein er één van is. Hiervoor moest de bibliotheek voor de faculteits geesteswetenschappen naar het BG terrein komen. In 2002 werd een prijsvraag gewonnen door het Spaanse architectenbureau Cruz y Ortiz, dat ook verantwoordelijk is voor de plannen voor het Rijksmuseum (fietstunnel) en het betonnen studiecentrum dat nu naast het museum verrijst. Voor het plan dat zij hadden ingedient, moest echter wel een deel van het BG terrein worden aangepast en de Tweede Chirurgische Kliniek moest geheel en het Zusterhuis gedeeltelijk gesloopt worden. Hiervoor werd in 2008 een bouw- en sloopvergunning aangevraagd.
De UvA is één van de grote partijen in de binnenstad en is met alle studenten die er rondlopen van essentieel belang voor de sfeer van de stad als jonge en bruisende metropool. Hierdoor kan een dergelijke instelling meer gedaan krijgen en kunnen gemaakte belangenafwegingen éénzijdiger uitpakken. De vergunningen werden dan ook in januari 2009 verleend.
Door verschillende belanghebbende partijen, waaronder de BMA, Heemschut, het Cuypersgenootschap en omwonenden, verenigd in de VOLBG, zijn als reactie bezwaarschriften ingediend tegen de plannen. Kritiek was er vooral op de manier en gebrekige beargumentatie waarop de belangen zijn afgewogen en het advies van BMA opzij is gelegd. Ook is er een alternatief aangerijkt: Het Fortisgebouw aan het Rokin, dat vlakbij gelegen is en net leeg was komen te staan was een uitstekend gebouw om de bibliotheek in te huisvesten. De belanghebbenden verweten het stadsdeel de belangen van de universiteit sterker mee te nemen dan het belang van behoud van de rijksmonumenten en er werd heen en weer geschermd met verschillende rapporten en adviezen.
Het conflict leidde tot een rechtzaak tussen de verschillende partijen, waarbij de gemoederen hoog opliepen, maar uiteindelijk is in 2011 de vergunning door de Rechtbank Amsterdam vernietigd, wegens onvoldoende motivering. Het Dagelijks Bestuur van het stadsdeel Centrum moest nu opnieuw een besluit nemen, waarbij verschillende rapporten van onafhankelijke deskundigen zouden worden meegenomen.
In de loop van de tijd werd, mede door een onderzoek door Architectenbureau van Stigt, steeds duidelijker dat er een mogelijkheid bestaat tot een alternatief plan waarbij met enkele aanpassingen het programma ook in de monumenten kan worden gehuisvesd, mede door de technische ontwikkelingen op het gebied van digitalisering van collecties.
De laatste ontwikkelingen rondom het Binnengasthuisterrein zijn goed nieuws voor erfgoedliefhebbers. De UvA heeft op 28 maart 2012 een persbericht doen uitgaan om te melden dat is besloten het verzet op te geven en in zee te gaan met de plannen voor het ontwikkelen van de universiteit in de bestaande monumenten.
Conclusie
De UvA is een universiteit met één van de mooiste locaties van Europa. De hele binnenstad van Amsterdam, met alle café’s, musea, winkelgebieden en grachten is het campusterrein van de universiteit, hetgeen een enorme aantrekkingskracht heeft op aanstaande studenten, het is juist één van de belangrijkste charmes van de hele instelling dat het in verschillende historische panden, enigszins verdeeld over de binnenstad huist, maar hier zijn wel enkele praktische nadelen aan verbonden, zoals te overbruggen afstanden.
In een poging deze nadelen te overkomen, namelijk het clusteren van gebouwen in enkele samenhangende gebieden, is echter weinig rekening gehouden met andere belangen.
Bovendien houdt de clustering ook in dat studenten minder door de binnenstad zouden reizen voor het volgen van hun studie. Het idee van de binnenstad van Amsterdam als campusgebied zou hier geen eer mee worden aangedaan. Studenten zouden zich meer afzonderen in hun kleine universiteitsenclaves, waardoor de levendige band tussen hen en de stad zou verminderen. Al met al een goede ontwikkeling en we hopen dat de nieuwe plannen voor alle partijen goed uitpakken.
View Larger Map
Bronnen:
- ArchiNed, (2002) Cruz y Ortiz ontwerpen bibliotheek UvA, gevonden op archined.nl.
- Wikipedia Binnengasthuisterrein.
- Verschillende artikelen op volbg.nl
- Zanden, J. Van der (2012) Advies Bureau Monumenten en Archeologie inzake de faculteitsbibliotheek op Binnengasthuisterrein, Amsterdam gevonden via volbg.nl (pdf)
- PVDA (februari 2012) De UB-problematiek in vogelvlucht, gevonden op de site van de PVDA
- Schoonenberg, W. (2012), UvA-stadscampus kan gerealiseerd worden met behoud van de monumenten, in Binnenstad nr 250
- UvA bereid om plan nieuwbouw Binnengasthuisterrein te herzien UvA Persvoorlichting (28-03-2012) gevonden op de site van de UvA.
- Amsterdam.nl (29-03-2012) Binnengasthuisterrein
Afbeeldingen:
- Luchtfoto: Google.com, bewerking SPQA Amsterdam
- Nieuw ontwerp bibliotheek: via ArchiNed.nl
- Foto Binnengasthuisterrein: SPQA Amsterdam
Geen opmerkingen:
Een reactie posten