1 jun 2013

Verdwenen erfgoed: het hoofdpostkantoor te Utrecht van Joseph Crouwel

Technologische ontwikkelingen hebben niet alleen veel invloed op de wensen en behoeften van de mens, maar ook op zijn omgeving. Door de ontwikkelingen op het gebied van e-mail, internet en digitale media is er een instituut uit het midden van de Nederlandse samenleving verdwenen dat vanaf 1799 een steeds meer centralere plek innam, tot zeker begin van de jaren ’90 van de vorige eeuw: het postkantoor. Vijf jaar geleden kondigden ING en TNT aan dat zij de 250 toen nog bestaande laatste zelfstandige postkantoren gingen sluiten. Tegenwoordig worden de pakketjes opgehaald bij postagentschappen in sigaren- of tijdschriftenwinkels.

Het postkantoor nam vroeger een belangrijke plaats in de samenleving in. Het was, zeker in het begin van het ontstaan van de posterijen, dé manier om contact te hebben met mensen buiten je wijk, stad of land, en het beheerde vanaf de jaren ‘60 het salaris van veel Nederlandse huishoudens in de Postbank. Het was een ruimte waar iedere Nederlander in ieder geval wekelijks kwam, als het niet was om een pakketje te versturen dan was het wel om geld op te nemen. Geldautomaten bestonden toen nog niet. Nu is het instituut verdwenen, maar de gebouwen zijn er nog. Vaak zijn de postkantoren in interessante architectonische stijlen gebouwd, onmisbaar in het stads- of dorpsbeeld.

Wat moet er gebeuren met de 2000 hoofdpostkantoren of wat is er inmiddels met deze hoofdpostkantoren gebeurd? In het loop van het jaar zal er op deze blog verschillende malen een artikel gewijd worden aan steeds een ander postkantoor in Nederland, waarin niet alleen aandacht wordt besteed aan de geschiedenis van het gebouw maar ook aan de nieuwe bestemming. Deze maand aandacht voor het postkantoor ontworpen door Joseph Crouwel (1885-1962) aan het Neude in Utrecht. Joseph Crouwel werkte bij de architecten Karel de Bazel (1869-1923) en Hendrik Petrus Berlage (1856-1934) en bij de Rijksgebouwendienst. Hier werd hij uiteindelijk Rijksbouwmeester.

Het postkantoor opende in 1924 zijn deuren naar het plein. De stijl die Crouwel hier gebruikt heeft is uitbundiger dan bij zijn meeste ontwerpen. Hierdoor kan dit postkantoor zeker tot de Amsterdamse School stijl gerekend worden. Hij werkte nauw samen met de beeldhouwer Hendrik van den Eijnde (1869-1939) die de decoraties en beeldhouwwerken in het postkantoor heeft gemaakt. Deze decoraties symboliseren de belangrijkste functie van de post: het verbinden van mensen. Maar er is ook in het interieur een ornament ontworpen door Richard Roland Holst.

Voordat de bezoeker de grote hal betreed komt hij of zij eerst in een vestibule. Boven de ingang is een halfrond glas-in-loodraam aangebracht eveneens ontworpen door Roland Holst, dat overigens pas later is aangebracht. Crouwel heeft een grote hal van 30 bij 16 meter ontworpen bestaande uit vele achter elkaar geplaatste paraboolvormige bogen, een veel terugkomend kenmerk in de Amsterdamse school. De hal heeft een hoogte van 17 meter. Het Friese verglaasde gele baksteen waar Crouwel voor koos is zelfs op een recentelijke panoramafoto nog prachtig helder van kleur. Zie hier. U kunt op deze website ook oude foto’s vinden van het postkantoor in gebruik.

Maandblad Het Centrum berichtte op 8 mei 1924 dat in de hal “[d]e verschillende afdeelingen van den postdienst, nl: postwissels, aangeteekende stukken, girobedrijf, zegelverkoop, spaarbank, etc” te vinden waren “uitgezonderd de Rijksverzekeringsbank en de Ouderdomsrente welke aan de Oudegracht ondergebracht zijn.” Ook de telegraafdienst en de telefoondienst waren in gebouw opgenomen. Hetzelfde artikel noemt twaalf telefooncellen. Ook aan het parkeren van de postauto’s was gedacht. Zoals het artikel schreef: “Het geheele gebouw is met buitengewoon inzicht voor de practische eischen, voor de mogelijkheden der moderne techniek opgetrokken en ingericht.” Natuurlijk veranderde de elementen binnen het interieur met deze “practische eischen” en ontwikkelingen op het gebied van techniek mee, maar in het algemeen is het uiterlijk van het postkantoor weinig veranderd.

Op 27 oktober 2011 sloot het postkantoor aan het Neude na 87 jaar haar deuren en was daarmee het laatste postkantoor in Nederland dat dicht ging. Zowel het interieur als het exterieur is Rijksmonument. Er zijn daarom plannen om het gebouw te herbestemmen. In 2008 is het gebouw verkocht door KPN aan ASR Vastgoed, waarbij overeengekomen is dat KPN tot 2015 gebruik mag maken van het gebouw. Sindsdien zijn er verschillende plannen voor herbestemming gemaakt.

Zo kwam ASR Vastgoed in 2009 met een plan waarbij het postkantoor zijn publieke functie bleef houden. Dit plan behelsde ideeën over “hoogwaardige modewinkels, een viersterren hotel met daaraan gekoppeld een restaurant en andere horecafaciliteiten”. Daarbij zou het binnenplein van het gebouw aan de Oudegracht een gevel van glas krijgen en dit zou ook de nieuwe hoofdingang worden. Voor afbeeldingen van dit plan zie hier. Inmiddels is het niet meer zeker dat dit plan wordt uitgevoerd.

Daarna zijn vele andere plannen voor (tijdelijke) herbestemming voorbijgekomen, maar deze plannen bleken onuitvoerbaar door de hoge huur die KPN vroeg voor het gebruik van het gebouw. In november 2012 heeft daarom de Utrechtse gemeenteraad een motie aangenomen om het postkantoor weer zo snel mogelijk open te stellen en daarbij KPN verzocht een lagere huur te vragen. In maart 2013 werd bekend gemaakt dat Vers Hartje Stad bezig is met de voorbereidingen voor een overdekte markt in de grote hal. Dit zal een mogelijke tijdelijke bestemming zijn tot eind 2015. Geïnteresseerden kunnen de ontwikkelingen volgen via Facebook.

Bronnen:
- tntpost.nl
- NRC, archief: TNT en ING sluiten 250 postkantoren.
- Geschiedenis van de ING op ing.nl
- rijnboutt.nl
- arjandenboer.nl
- Jonkers, M., F. Leeuwenberg, A. Roegholt. De Amsterdamse School. Verbeelde idealen. Amsterdam: Museum Het Schip, 2011.
- Maandblad Het Centrum. Maandag 8 mei 1924. Nr.12106, gevonden op kb.nl.

Afbeeldingen:
- arcam.nl
- bonas.nl
- wikimedia.org

Door: Mees, gastredacteur

Geen opmerkingen:

Een reactie posten