Het Olympia Complex van Jan Gratama (1925-1927)

Hoewel het niet veel aandacht krijgt, is het Olympia complex in de Stadionbuurt in Amsterdam Zuid een interessant experiment op het gebied van sociale woningbouw in de jaren na de woningwet. Ymere, de huidige eigenaar van het complex, is bezig met een grootscheepse renovatie van het gebouw van architect Jan Gratama en heeft de woningen voor een groot deel uit de sociale huur gehaald. Om nieuwe bewoners aan te trekken heeft de corporatie vanmiddag een stunt laten uitvoeren. Voor ons een reden om meer over het complex te vertellen.

Het Olympia complex
Het Olympia Complex bestaat uit twee grote blokken van vijf verdiepingen hoog bestaande uit 584 woningen. Het bevindt zich tussen de Olympiaweg en de Olympiakade en wordt doorkruisd door de Marathonweg. Bijzonder is dat de blokken aan de buitenkant zeer gesloten van karakter zijn met vijf halfronde poorten in de hoge buitenringen, maar dat deze poorten leiden naar een veel kleinschaliger opgezette binnenkant. Hier binnen zijn de woningen veel lieflijker van uiterlijk en minder hoog. Dit geeft bij de blokken het gevoel van een kasteel met grote muren rondom die de bewoners in kleine huisjes er binnen een beschermd gevoel geven. De bebouwing boven de poorten is zelfs nog enigszins hoger, zodat zij de indruk wekken van wachttorens Boven de poorten verwijzen verschillende beeldhouwwerken van verschillende beeldhouwers van naam naar fantasievolle mythologische en exotische figuren, de stad en sport. De bedoeling van het ontwerp was om een sociaal samenhorigheidsgevoel te creëren onder de bewoners. Dit zou leiden tot sociale controle, sociale cohesie en daardoor een betere gemeenschap.


Aan het begin van de 20e eeuw is meer geëxperimenteerd met dergelijke sterk gesloten blokken en pogingen om kleine hechte gemeenschappen te doen ontstaan, bijvoorbeeld in de Spaarndammerbuurt, waar het Zaanhof (Walenkamp, 1919) ook een vergelijkbare opzet kent. In Rotterdam staat het Justus van Effencomplex (Michiel Brinkman, 1922), dat een nog veel sterker uitgewerkte variant is. Het is goed mogelijk dat dergelijke voorbeelden Gratama hebben geïnspireerd bij het ontwerp van het Olympia Complex.

Hoewel veel mensen (ik inclus) zich hebben laten vertellen dat de woningen in de Stadionbuurt zijn gebouwd om in eerste instantie de sporters van de Olympische Spelen een onderkomen te bieden, is dit een misverstand. Er is hier nooit een dergelijk Olympisch Dorp geweest. Dit concept kwam pas bij veel latere Olympische Spelen op. Wel is er geprobeerd een relatie te leggen tussen de nieuwe buurt die hier ontstond en het evenement. Niet alleen de straatnamen, maar ook het beeldhouwwerk in de buurt verwijst naar de sport en gerelateerde zaken.

Hoewel Berlage de grote lijnen van Plan Zuid heeft opgesteld, hebben andere architecten verschillende delen verder uitgewerkt. Gratama heeft zo niet alleen het Olympia Complex mogen ontwerpen, hij had ook de supervisie over het gehele gebied dat nu bekend staat als de Stadionbuurt.

Jan Gratama
Gratama heeft aan de Bouwtechnische Hogeschool in Delft gestudeerd en begon in 1908 zijn carrière in Amsterdam. De eerste opdrachten die Gratama kreeg waren woningen in de Transvaalbuurt. Een opdracht die hij via Berlage had gekregen. Vooral in het begin is de invloed van deze leermeester goed te zien, maar al snel wordt Gratama steeds meer beïnvloed door de nieuwe sociaal bewogen en romantische Amsterdamse School stijl. Ymere benoemt de stijl van het Olympia Complex als Amsterdamse School, maar de architectuur van Gratama is hier wel een strakke variant van. Gratame heeft als architect niet veel kenmerkende gebouwen ontworpen, maar zijn invloed op de architectuur kwam vooral voort als auteur en architectuur-criticus voor diverse hoogstaande tijdschriften. Hij was het die in 1916 voor het eerst de term “Amsterdamse School” gebruikte. Hiernaast was hij lid van de Amsterdamse schoonheidscommissie. Deze werdvaak (terecht) beticht van vriendjespolitiek ten faveure van de Amsterdamse School architecten, maar zorgde aan de andere kant wel voor de geprezen éénheid in de uiteindelijke uitvoering van de verschillende stedenbouwkundige plannen.


Andere gebouwen van Gratama staan onder andere in Betondorp. Ook ontwierp hij woningen rond het Hygiëaplein in Amsterdam Zuid.

Een gebouw dat niet sterk opvalt, maar dat iedereen kent is het pand op de hoek van de Dam/ Damrak, De Bisschop geheten uit 1934. Hier koos Gratama voor een historiserende aanpak, waar hij overigens felle kritiek op kreeg.

Hoewel Gratama zich in zijn jonge jaren aangetrokken voelde tot sociaal democratische ideeën en de socialistische manier van bouwen die Berlage propageerde, ontwikkelde hij rond de oorlog nationaal-socialistische sympathieën. Hij werd lid van de NSB en kreeg hierdoor na de oorlog geen nieuwe opdrachten meer.

Gratama was geen veelbouwer en zijn gebouwen zijn over het algemeen ook niet de visuele explosies van de andere Amsterdamse School architecten. Toch is het Olympia Complex inmiddels een gemeentelijk monument. Dit is voornamelijk te danken aan de eerder besproken experimentele ruimtelijke opzet en samenhang in de blokken.
Op de speciaal voor de verkoop van de woningen in het leven geroepen website kunt u de indeling van de verschillende woningen bekijken.

Bronnen:
- Casciato, M. The Amsterdam School (1996) 010 Publishers
- Wikipedia Gratama en Olympia
- Jan Gratama op de site van het NAi.
- Brochure Ymere renoveert wooncomplex Olympia 2012, Ymere

Foto's:
- Wikipedia
- Ymere





View Larger Map